Melatonina - czym jest? Rola w organizmie, działanie, niedobór, nadmiar

MelatoninaMelatonina to związek produkowany przez szyszynkę, który kojarzony jest głównie jako substancja regulująca sen. Nie bez powodu - synteza melatoniny pozostaje w ścisłym związku z rytmem dobowym, regulując endogenny zegar biologiczny. Rytm ten bezpośrednio zsynchronizowany jest z warunkami oświetlenia środowiska zewnętrznego. Jednak działanie melatoniny jest bardziej złożone.

Cykl dobowy melatoniny

Melatonina syntetyzowana jest w szyszynce, skąd pulsacyjnie uwalniana jest do krwi. Z nią dociera do wszystkich tkanek organizmu. Ponad 90% melatoniny jest bardzo szybko metabolizowane w wątrobie, a nieaktywne metabolity wydalane są z moczem. Oznaczanie w moczu stężenia siarczanu - 6 - hydroksymelatoniny wykorzystywany jest do oceny rytmu dobowego wydzielania melatoniny.

Najwyższe stężenie melatoniny we krwi, rzędu 60 - 70 pg/ml osiągane jest nocą, najniższe natomiast w ciągu dnia - wtedy wynosi zaledwie 5 pg/ml. Fizjologiczny cykl melatoniny z fizjologicznymi, rytmicznymi zmianami, pojawia się u noworodków w 5 - 12 tygodniu życia, zaś najwyższe fizjologiczne stężenia melatonina osiąga u dzieci dopiero po ukończeniu 3 lat. Rytm ten zaburza się stopniowo wraz z wiekiem, co u ludzi starszych prowadzi do problemów ze snem. Sprzyjają temu zmiany neurodegeneracyjne w ośrodkowym układzie nerwowym, gorsze unerwienie szyszynki oraz skłonność ludzi starszych do przebywania w słabo oświetlonych pomieszczeniach.

Rola melatoniny w organizmie

Melatonina wykazuje działanie chrononasenne, czyli wpływa bezpośrednio na rytm snu i czuwania. Wraz z zapadaniem zmroku, melatonina jest syntetyzowana przez szyszynkę, czemu towarzyszy wysyłany organizmowi sygnał, że zbliża się czas na odpoczynek nocny. U osób niewidomych, których mózg nie rejestruje dobowych zmian natężenia światła, czy u osób pracujących zmianowo, melatonina dopasowuje rytm snu i czuwania do ram 24 godzin, możliwy jest jednak poślizg czasowy względem tradycyjnie pojmowanych pór doby - dnia i nocy.

Melatonina nie tylko stoi na straży głębokiego snu, ale także pełni inne funkcje biologiczne. Melatonina okazuje się być bardzo silnym przeciwutleniaczem, swoim potencjałem antyoksydacyjnym przewyższając nawet witaminę C lub E. Neutralizując szkodliwe działanie wolnych rodników, melatonina redukuje stres oksydacyjny, co bezpośrednio przekłada się na obniżenie ryzyka rozwoju chorób cywilizacyjnych, spowolnienie procesów starzenia się organizmu oraz zahamowanie nowotworzenia. Warto zatrzymać się na chwilę przy tej ostatniej właściwości melatoniny. Wykazano znacząc wpływ melatoniny na minimalizowanie ryzyka zachorowania na nowotwory, zwłaszcza piersi oraz prostaty (nowotwory hormonozależne). Poza wspomnianym działaniem antyoksydacyjnym i ograniczeniem uszkodzeń DNA generowanych wolnymi rodnikami, melatonina wykazuje działanie antyestrogenowe. Oddziałując na receptory estrogenowe zlokalizowane w gruczole piersiowym, ogranicza ryzyko zachorowania na raka sutka. Ponadto melatonina reguluje cykl komórkowy i ogranicza niekontrolowane podziały komórek, co leży u podstaw powstawania nowotworów. Ponadto melatonina redukuje pobieranie przez komórki kwasu linolowego i powstanie jego metabolitu, który jest mitogenem, czyli indukuje powstanie nowotworu.

Melatonina wpływa korzystnie na funkcjonowanie układu immunologicznego. Zwiększa aktywność komórek odpornościowych i pobudza syntezę interleukin. Ostatnio wykazano związek między pracą zmianową czy innym zaburzeniem rytmu dobowego, a zwiększoną częstością zachorowania na cukrzycę typu 2. Fizjologicznie w nocy następuje spadek sekrecji insuliny, zaś podczas pracy nocnej melatonina przyczynia się do zwiększenia sekrecji insuliny oraz rozwoju insulinooporności, a następnie cukrzycy.

Niedobór melatoniny - nie tylko problemy ze snem

Spadek syntezy melatoniny może wynikać z wielu zaburzeń w obrębie szyszynki, a także wynikać z podeszłego wieku czy nieregularnego trybu życia. Praca zmianowa czy jet lag powodują rozregulowanie cykliczne syntezy melatoniny, co manifestuje się problemami ze snem, zmęczeniem i drażliwością, a w dłuższej perspektywie czasu: zwiększoną zapadalnością na cukrzycę, raka piersi czy prostaty oraz zaburzeniami metabolizmu. Możliwe jest także zaburzenie cyklu miesięcznego u kobiet oraz halucynacje czy napady padaczkowe. Aby unormalizować poziom melatoniny, należy zadbać o prowadzenie regularnego trybu życia oraz wypracowanie odpowiedniego rytuału zasypiania. Mowa o wieczornym wyciszeniu, unikaniu telewizji czy spożywaniu na wieczorny posiłek produktów bogatych w tryptofan (banany, jogurt, twaróg). Syntezie melatoniny sprzyjają także regularne spacery na świeżym powietrzu. Osoby z nasilonym problemem bezsenności sięgają po suplementy z melatoniną, które dostępne są bez recepty. Preparaty tego typu są bardzo skuteczne, ale nie uzależniają.

Nadmiar melatoniny - to także jest możliwe

Niektórym schorzeniom towarzyszy wzrost stężenia melatoniny we krwi. W marskości wątroby dochodzi do ograniczenia degradacji melatoniny i wzrostu jej stężenia. Natomiast w niewydolności nerek ograniczone jest usuwanie melatoniny i jej metabolitów z moczem, co także skutkuje wzrostem stężenia. Niekiedy zbyt dużo melatoniny w organizmie pojawia się podczas stosowania leków przeciwdepresyjnych. Objawami nadmiaru melatoniny może być senność i zmęczenie oraz stany depresyjne.