Czosnek - właściwości, działanie, zastosowanie, przechowywanie, kalorie

Czosnek - przyprawa która leczy: właściwości odżywcze i lecznicze, działanie, zastosowanie

Każdy chyba pamięta babciną, rozgrzewającą miksturę podawaną w czasie grypy i przeziębienia. Dziś już wiemy, że miód najlepiej spożywać na surowo, ponieważ w wysokiej temperaturze traci swoje właściwości, zaś mleko stosowane w nadmiarze może spowodować więcej szkody niż pożytku.

A jak jest z czosnkiem?

Na przestrzeni lat dowiedzieliśmy się, że ta niezwykła roślina świetnie sprawdza się nie tylko w profilaktyce i leczeniu infekcji górnych dróg oddechowych, ale wykazuje też pozytywny wpływ na cały organizm.

Czosnek pomoże więc przy bólu gardła, znakomicie obniży poziom złego cholesterolu, przyniesie ulgę osobom zmagającym się z żylakami, obniży ciśnienie krwi, a nawet okaże się pomocny w profilaktyce chorób nowotworowych. Co więcej, niektóre badania pokazują, że jest silnym afrodyzjakiem. Osoby, które nie tolerują czosnku ze względu na pozostawiany przez niego zapach w ustach, powinny natomiast pamiętać o tym, że woń tę można zneutralizować. Wystarczy po posiłku rzuć nać pietruszki lub wypić pół szklanki mleka albo jogurtu. Aromat czosnku zabijają również rozgryzane ziarna kardamonu lub owoców goździka. Można ponadto sięgnąć po kieliszek wina, łyżeczkę miodu lub kilka ziaren kawy, które pomogą pozbyć się przykrego zapachu.

Czosnek - jedno z najstarszych lekarstw na świecie

Czosnek jest zaliczany do najstarszych roślin uprawnych. Już w trzecim tysiącleciu przed naszą erą Egipcjanie używali go w charakterze przyprawy do potraw, która miała zagwarantować męstwo i odwagę. Hieroglify odnalezione w Gizie informują, że na polecenie faraona Cheopsa czosnek był rozdawany robotnikom pracującym przy wznoszeniu piramidy jako środek wzmacniający i dodający energii. Wstrzymanie dostaw warzywa, spowodowane zniszczeniem upraw przez wylewające się wody Nilu, zakończyło się buntem robotników, który musiał być łagodzony przez wysłanników władcy. Z kolei starożytni Rzymianie twierdzili, że gwarantuje on dobrą kondycję i sprawność bojową żołnierzy. Otrzymywali go także gladiatorzy, twierdzący, że czosnek świetnie zagrzewa ich do walki i zwiększa wytrzymałość. Około 2000 roku przed naszą erą, w Chinach, czosnek był uważany za jedno z najskuteczniejszych lekarstw, pomocnych w wielu dolegliwościach. Docenili go również starożytni medycy - Hipokrates oraz Galen, którzy rekomendowali go w charakterze lekarstwa na problemy trawienne oraz przy zaburzeniach pracy układu oddechowego.

Czosnek pospolity, zwyczajny

Czosnek niedźwiedzi

Ponadto, czosnek słynął wówczas jako warzywo moczopędne i oczyszczające organizm z toksyn. Roślinie przypisywano też magiczne właściwości. Arabowie sięgali po nią wyruszając na pustynię, by zapewnić sobie ochronę od złych zdarzeń, zaś mieszkańcy Afryki smarowali czosnkiem ciało, co według ówczesnych wierzeń miało ich chronić przed atakami krokodyli. W czasach nowożytnych Słowianie byli przekonani, że czosnek z jednej strony odstrasza żmije, z drugiej - jest skutecznym antidotum po ukąszeniach. Wierzono również, że główki rośliny zawieszone w domu lub noszone w kieszeni odstraszały wampiry i wilkołaki. Do Polski czosnek trafił około XII wieku. Historycy zgodnie twierdzą, że przybył do kraju z obszarów Azji Wschodniej.

Na świecie występuje około 250 odmian czosnku, z czego 16 można spotkać na terenie Polski. Większość z nich to gatunki dziko rosnące na polanach czy w lasach. Roślina jest zaliczana do rodziny liliowatych. Jej atutem jest fakt, że może być uprawiana w różnych strefach klimatycznych. Dobrze znosi zarówno wysokie, jak i niskie temperatury. Nie wymaga stosowania środków ochrony roślin, ponieważ zawarte w niej olejki eteryczne doskonale odstraszają szkodniki. Czosnek jest też odporny na działanie pleśni. Za jego rodzimy rejon jest uważana Azja Centralna, chociaż dowody na wykorzystanie czosnku przez ludzi pochodzą z rozmaitych zakątków świata.

Właściwości odżywcze i lecznicze czosnku

Wiadomo jednak, że na chwilę obecną jest to jedno z najlepiej przebadanych naukowo warzyw na świecie. Tysiące publikacji mówiących o dobroczynnych właściwościach czosnku potwierdzają prowadzone niezależnie na całym świecie badania naukowe. Roślina zawiera ponad 100 substancji aktywnych. W ząbkach czosnku można znaleźć przede wszystkim związki o silnym działaniu bakteriobójczym i bakteriostatycznym.

Najcenniejsze i najbardziej unikalne w tej roślinie są związki siarki, do najważniejszych z nich należy allicyna. Gdy czosnek jest zgniatany lub cięty przed spożyciem, uwalnia się enzym katalityczny zwany allinazą. Dzięki rozdrobnieniu główki, allinaza miesza się z tymi związkami, katalizując niezwykle ważną przemianę chemiczną, uaktywniającą ich właściwości antybiotyczne. Reakcja ta polega na przekształceniu nieaktywnej biologicznie alliny w cenną allicynę. Zachodzi wyłącznie w efekcie uszkodzenia rośliny, co jest uzasadnione przez prawa natury. Gdy owad gryzie jedną z jej części, uszkodzone komórki uruchamiają ten mechanizm, chroniąc resztę nienaruszonych tkanek przed infekcjami bakteryjnymi. Sam insekt oddala się, odstraszony drażniącymi olejkami eterycznymi. Allicyna odpowiada za skuteczne zwalczanie rozmaitych patogenów, jest bezkonkurencyjna w walce z rozmaitymi szczepami bakterii, w tym paciorkowcami oraz gronkowcem złocistym. Dowiedziono, że w warunkach in vitro sok z czosnku niszczy kolonię bakterii w około 3 minuty.

Roślina ta gromadzi w swoich korzeniach spichrzowych (główkach) witaminy z grup B, E oraz witaminy A i C oraz liczne minerały, w tym unikalne jak mangan, selen, kobalt. Roślina jest także bogata w saponiny i flawonoidy. Saponiny steroidowe odpowiadają za jego dobroczynne działanie na układ krwionośny, hamując enzym ACE, który jest odpowiedzialny za skurcz naczyń krwionośnych. Flawonoidy zaś odmładzają i detoksykują wszystkie tkanki naszego organizmu, gdyż są silnymi antyoksydantami.

Czosnek ponadto zawiera olejki eteryczne, które poza zbawiennym działaniem na układ oddechowy - rozrzedzają wydzielinę dróg oddechowych, działają przeciwzapalnie i rozgrzewają. Z tego właśnie powodu nasze babcie stosują tę roślinę jako remedium na wszelkie bóle gardła i przeziębienia. Zwalcza nie tylko bakterie, lecz także grzyby i wirusy. Warto również wspomnieć, że olejki odstraszają liczne gatunki owadów, w tym np. komary.

Czosnek - skład, kalorie

Ząbek czosnku składa się w 60% z wody i w około 30% z węglowodanów. Roślina jest przy tym niskokaloryczna. Około 5-gramowa porcja czosnku zawiera jedynie 7 kalorii.

Działanie i zastosowanie lecznicze czosnku

Czosnek bezkonkurencyjny na przeziębienie i grypę

Od wieków wiadomo, że czosnek jest znakomitym lekiem sprawdzającym się przy przeziębieniach. Działanie zawartej w nim allicyny jest zbliżone do działania penicyliny, przy czym moc pierwszej substancji w stosunku do znanego antybiotyku wynosi 1:15. Oznacza to, że 1 gram allicyny odpowiada 15 gramom penicyliny. Czosnek nie niszczy jednak pożytecznej flory bakteryjnej, przez co chroni układ trawienny. Ząbki rośliny świetnie radzą sobie więc z bakteriami zalegającymi w drogach oddechowych. Czosnek jest także pomocny w walce z wirusami, osłabiając ich ekspansję i warunkując szybszy powrót do zdrowia. Zawarte w nim olejki eteryczne oraz związki siarki rozrzedzają wydzielinę i ułatwiają jej odkrztuszanie. Wdychanie zapachu rozgniecionego czosnku pomaga udrożnić zapchany nos. Roślina posiada także właściwości rozgrzewające. Spożycie kliku zmiażdżonych ząbków czosnku w niewielkim stopniu podwyższa temperaturę ciała. To z kolei jest sygnałem dla układu immunologicznego, który mobilizuje się do działania i zaczyna produkować przeciwciała, pozwalające uporać się z infekcją.

Czosnek przyjazny dla serca

Niezwykłą właściwością czosnku jest jego pozytywny wpływ na układ sercowo-naczyniowy. Potwierdzeniem jest fakt, że roślina została zaliczona przez Niemiecki Federalny Urząd Zdrowia do specyfików zapobiegających miażdżycy. Naukowcy przekonują, że regularne spożywanie warzywa może zmniejszyć ryzyko wystąpienia zawału oraz przyczynić się do zapobiegania chorobie wieńcowej. Czosnek świetnie rozszerza naczynia krwionośne i obniża ciśnienie krwi. Sprawia ponadto, że żyły oraz tętnice stają się bardziej elastyczne. Należy także zaznaczyć, że substancje zawarte w czosnku przeciwdziałają odkładaniu się cholesterolu w naczyniach krwionośnych. Tym samym zwiększają światło żył oraz tętnic i redukują prawdopodobieństwo zawału oraz udaru mózgu. Czosnek jest szczególnie zalecany osobom w podeszłym wieku jako preparat zapobiegający demencji, powodowanej odkładaniem się złogów tłuszczu w naczyniach mózgu. Warto również pamiętać o tym, że czosnek zapobiega aglutynacji płytek krwi. Rozrzedzając krew, chroni z kolei przed pojawieniem się zatorów. Jego właściwości przeciwzakrzepowe są porównywalne do tych, jakie powoduje aspiryna. Należy jednak pamiętać o tym, że nie można go spożywać w przypadku planowanego zabiegu operacyjnego.

Czosnek w walce z rakiem

Czosnek doskonale sprawdza się w profilaktyce i leczeniu chorób nowotworowych. Zawarte w nim przeciwutleniacze redukują ilość wolnych rodników, które uszkadzają komórki i warunkują ich niekontrolowane namnażanie. Z jednej strony hamuje procesy karcinogenezy, z drugiej zaś stymuluje układ odpornościowy do niszczenia tkanek nowotworowych. W przeciwieństwie do chemioterapii i radioterapii nie powoduje jednak destrukcji zdrowych komórek organizmu. Badania prowadzone na przestrzeni ostatnich lat dowiodły, że spożywanie czosnku znacząco redukuje ryzyko zachorowania na nowotwory okrężnicy, jelita grubego oraz żołądka. Warto także podkreślić, że czosnek znakomicie odtruwa organizm z toksyn i metali ciężkich, które mogą pośrednio wpływać na rozwój raka. Selen oraz allicyna pobudzają wątrobę do wydzielania enzymów odpowiedzialnych za wypłukiwanie trujących związków z organizmu. Zawarte w nim substancje o charakterze moczopędnym wspomagają układ moczowy, warunkując szybsze pozbywanie się szkodliwych związków chemicznych z organizmu.

Czosnek dla kompleksowej ochrony przewodu pokarmowego

Czosnek wykazuje bardzo pozytywny wpływ na układ trawienny. Zawarte w nim substancje bakteriobójcze doskonale radzą sobie z Helicobacter pylori, czyli szczepem odpowiedzialnym za powstawanie choroby wrzodowej żołądka. Co ciekawe, naukowcy z Uniwersytetu w Waszyngtonie udowodnili, że zawarta w nim allicyna jest silną substancją antyseptyczną, świetnie sprawdzającą się w leczeniu zatruć pokarmowych. Jej działanie jest dużo bardziej skuteczne niż terapia powszechnie znanymi antybiotykami zaliczanymi do grupy erytromycyn oraz cyprofloksacyn. Powodem jest przede wszystkim fakt, że allicyna bardzo szybko przenika do krwi i zaczyna działać natychmiast po spożyciu. Według licznych teorii naukowych, czosnek chroni przed wystąpieniem raka okrężnicy i jelita grubego. Zawarte w nim związki chemiczne o działaniu bakteriobójczym skutecznie niszczą drobnoustroje, prowadzące do uszkodzenia śluzówki dolnych odcinków przewodu pokarmowego i w efekcie sprzyjające rozwojowi komórek nowotworowych.

Czosnek pomaga także walczyć z pasożytami bytującymi w układzie pokarmowym. Wzmaga ponadto perystaltykę jelit i zapobiega zaparciom. Stymulując wydzielanie soku żołądkowego, zapobiega uczuciu zgagi. Warto też pamiętać o tym, że roślina stymuluje wydzielanie żółci, dzięki czemu usprawnia trawienie tłuszczów. To z kolei przemawia za jej zastosowaniem jako dodatku do mięs. Ponadto, czosnek doskonale wpływa na metabolizm węglowodanów. Uwrażliwiając komórki na działanie insuliny z jednej strony dba o to, by w organizmie nie brakło substancji energetycznych, z drugiej chroni przed cukrzycą typu II.

Czosnek dla urody - zadbana skóra i promienny wygląd

Nie można zapominać o tym, że czosnek zapewnia młody i piękny wygląd. Bogaty we flawonoidy usuwa wolne rodniki, odpowiedzialne za starzenie się organizmu. Regulując metabolizm, zapobiega także powstawaniu nowych szkodliwych substancji przemiany materii. W ten sposób sprawia, że skóra jest jędrna, elastyczna i promienna. Co ważne, roślina jest doskonałą bronią w walce z chorobami skóry. Zawarte w niej substancje antyseptyczne pomagają zwalczać infekcje bakteryjne i grzybicze. Tonik z wody i rozgniecionych ząbków czosnku jest więc uważany za skuteczny środek wspomagający leczenie trądziku. Roślina dostarcza skórze również substancje odżywcze, witaminy i minerały. Wspomagając układ krwionośny, zapobiega tworzeniu się żylaków oraz pajączków na skórze. Należy także zaznaczyć, że czosnek świetnie łagodzi bóle głowy oraz ułatwia zasypianie. Warunkując spokojny odpoczynek, przyczynia się do stymulacji procesów regeneracyjnych organizmu, co następnie znajduje odzwierciedlenie w kondycji skóry.

Jak spożywać czosnek? Jakie potrawy dobrze komponują się z czosnkiem?

Większość spośród kilkudziesięciu odmian (gatunków) czosnku jest używana we wszystkich kuchniach świata. Najpopularniejsze z nich to czosnek pospolity (Allium sativum) oraz czosnek niedźwiedzi (Allium ursinum). Jadalne części czosnku pospolitego obejmują korzeń, czyli główkę, a także liście. Czosnek pospolity można stosować jako przyprawę, aczkolwiek w formie suszonej zachowuje on jedynie swoje walory smakowe, gdyż wspomniane związki siarki rozpadają się w procesie produkcji (pod wpływem wysokiej temperatury i długiego przechowywania w magazynach). Nie dotyczy to jednak czosnku niedźwiedziego, gdyż liście suszone są w mniej inwazyjnych warunkach.

Najlepiej wykorzystany czosnek to ten spożyty surowo (pamiętając o rozdrobnieniu). W tej formie stanowi cenny składnik sosów, surówek i sałatek. Bardzo popularnym produktem jest sos czosnkowy, znany najszerzej z barów i punktów małej gastronomii. Stawiajmy jednakże na samodzielnie przyrządzone potrawy i ich składniki. Producenci bardzo często korzystają z najtańszych surowców oraz przetwarzają dania i sosy w bardzo wysokiej temperaturze, by przedłużyć trwałość produktów. Gotowe posiłki mogą także zawierać duże ilości szkodliwych dla zdrowia dodatków chemicznych.

Jak zatem przechowywać czosnek?

Czosnek najlepiej przechowywać w pomieszczeniu o niskiej temperaturze, w suchym i zaciemnionym miejscu (ochrona przed kiełkowaniem), w koszyczku, umożliwiając przez to swobodny dostęp powietrza.

Ciekawostka "czosnkowa"

Na koniec przygotowaliśmy jeszcze ciekawostkę. Czy wiecie, że nazwa miasta Chicago wywodzi się od czosnku? Legenda głosi, że setki lat temu na tereny położone nad jeziorem Michigan przybył francuski misjonarz oraz podróżnik Jacques Marquette wraz ze swoją ekipą. Po wielu dniach podróży osłabieni wędrowcy natknęli się na obozowisko, wokół którego rosła roślina wydzielająca aromatyczną woń. Dziko rosnący czosnek najprawdopodobniej uchronił podróżników przez śmiercią głodową i stał się doskonałym lekarstwem dla wyczerpanego organizmu. Teren, na którym rósł czosnek, nosił indiańską nazwę Cigaga. To właśnie od niej pochodzi nazwa miasta wzniesionego następnie na tym obszarze.