FSH (hormon folikulotropowy) - rola w organizmie, norma, badanie, nadmiar, niedobór

FSH - hormon folikulotropowyFSH czyli hormon folikulotropowy (folikulotropina, folitropina) to związek syntetyzowany przez przysadkę, którego rolą w organizmie jest regulowanie czynności płciowych zarówno u kobiet, jak i u mężczyzn. Zarówno zbyt wysoki (nadmiar), jak i zbyt niski (niedobór) poziom hormonu FSH prowadzi do zaburzeń cyklu miesięcznego u kobiet oraz zaburzeń funkcjonowania jąder u mężczyzn.

Rola hormonu folikulotropowego FSH w organizmie

FSH to hormon wydzielany przez przedni płat przysadki. Jego synteza podlega kontroli hormonów podwzgórza oraz gonad. Zaraz po urodzeniu poziom FSH wzrasta, po czym stopniowo maleje. Kolejny wzrost stężenia FSH we krwi zauważalny jest około 6 - 8 roku życia, czyli w okresie poprzedzającym dojrzewanie płciowe. Synteza FSH u kobiet ściśle zależy od fazy cyklu miesięcznego. W pierwszych dniach cyklu, czyli podczas menstruacji dochodzi do wydzielania FSH przez przysadkę - hormon ten powoduje dojrzewanie pęcherzyków i pobudza ich wzrost. Szczyt wydzielania FSH przypada na okres owulacji, gdy dochodzi do jajeczkowania.

Gdy nie dojdzie do zapłodnienia, jajeczko obumiera i powstaje ciałko żółte, które syntetyzuje wysokie stężenia żeńskich hormonów płciowych - estrogenów i progesteronu. Hormony te na zasadzie sprzężenia zwrotnego hamują wydzielanie FSH i poziom tego hormonu stopniowo maleje.

W okresie menopauzy, gdy ustaje aktywność hormonalna jajników i spada poziom estrogenów, brak jest hamującego ich działania na przysadkę i poziom hormonu folikulotropowego rośnie. Rola hormonu folikulotropowego u kobiet to zatem pobudzenie dojrzewania pęcherzyków jajnikowych. Hormon ten odpowiada także za zwiększenie aktywności aromatazy, czyli enzymu warunkującego przemianę estrogenów do androgenów (męskich hormonów płciowych).  Z kolei rola hormonu FSH u mężczyzn to pobudzanie wytwarzania nasienia w jądrach oraz nasilenie syntezy białek wiążących hormony płciowe.

Norma FSH - poziom hormonu folikulotropowego we krwi

Poziom FSH u mężczyzn na stały poziom i wynosi około 1,4 - 12 IU/l.

U kobiet poziom FSH we krwi uzależniony jest od fazy cyklu - dlatego warto wykonać kilka oznaczeń FSH w różnych dniach cyklu.

Normy FSH u kobiet to:

  • w fazie folikularnej - 1,4 - 9,6 IU/l
  • podczas owulacji 2,3 - 21 IU/l
  • w fazie lutealnej 2 - 8 IU/l

Natomiast po menopauzie poziom hormonu folikulotropowego może sięgać nawet ponad 100 IU/l.

Uwaga: Na wyniki badania hormonu FSH wpływ ma metoda jego oznaczania, dlatego też wyniki należy porównać z wartościami referencyjnymi, znajdującymi się na karcie obok wyniku badania.

Badanie poziomu FSH wykonywane jest najczęściej w przypadku oceny przyczyn niepłodności zarówno u kobiet, jak i u mężczyzn. Ponadto poziom FSH u kobiet badany jest w zaburzeniach miesiączkowania lub w okresie menopauzy. Inne wskazania do badania FSH to zbyt wczesne lub zbyt późne dojrzewanie u chłopców lub dziewcząt.

Wysoki poziom - nadmiar hormonu folikulotropowego FSH

Poziom hormonu FSH powyżej normy (nadmiar) najczęściej towarzyszy pierwotnej niedoczynności jajników lub jąder. Wtedy brak syntezy przez gonady hormonów płciowych oznacza brak hamującego wpływu na syntezę FSH przez przysadkę. Pierwotna niedoczynność jajników może wynikać z rozwojowych wad wrodzonych, zaburzeń chromosomalnych, leczenia nowotworów, chorób autoimmunologicznych czy zespołu policystycznych jajników. Z kolei pierwotna niewydolność jąder najczęściej wynika z wad wrodzonych, urazów, infekcji wirusowych, chemio - lub radioterapii bądź guzów jąder.

Niedobór hormonu folikulotropowego FSH

Niski poziom hormonu folikulotropowego (niedobór) może wskazywać na nieprawidłowe funkcjonowanie przysadki mózgowej, co prowadzi do niewydolności jajników u kobiet bądź jąder u mężczyzn. Mówimy wtedy o wtórnej niedoczynności gonad. Manifestuje się ona zaburzeniami płodności, nieregularnymi cyklami miesięcznymi u kobiet oraz spadkiem libido. Jeśli niski poziom FSH dotyczy dzieci, doświadczają one opóźnienia rozwoju płciowego.