Jod - rola w organizmie, niedobór, nadmiar, produkty bogate w jod

Jod - minerałJod to jeden z kluczowych mikroelementów organizmu, odpowiedzialny przede wszystkim za prawidłowe funkcjonowanie tarczycy, a za jej pośrednictwem- za gospodarkę hormonalną i wiele fizjologicznych procesów życiowych.

Jod - rola w organizmie

Jod to najważniejszy mikroelement regulujący pracę tarczycy, a także układu nerwowego. Jod to silny przeciwutleniacz, chroniący komórki przed szkodliwym wpływem wolnych rodników. Ma to kluczowe znaczenie dla spowolnienia procesów starzenia organizmu oraz podatności komórek na zmiany nowotworowe. Jod reguluje także proces gojenia ran oraz odpowiedź zapalną organizmu. Ponadto jod reguluje ciśnienie krwi, procesy oddychania oraz przyswajanie wapnia, krzemu, fluoru, żelaza, chloru, magnezu i manganu. Wpływ jodu na pracę układu nerwowego sprowadza się do wspomagania koncentracji, pamięci i uczenia się.

Jod najczęściej kojarzony jest z funkcjonowaniem tarczycy. I słusznie - jod jest niezbędny do syntezy hormonów tarczycy: tyroksyny i trójjodotyroniny. Tarczyca reguluje pracę układu sercowo- naczyniowego, układu pokarmowego, płodność i cykl rozrodczy oraz termoregulację. Ponadto tarczyca odpowiada za prawidłowe funkcjonowanie skóry i mięśni. Hormony tarczycy zapewniają także równowagę psychiczną.

Gospodarka jodem w organizmie człowieka

Dzienne zapotrzebowanie na jod zależne jest od wieku:

  • dzieci w wieku 0-5 lat powinny spożywać 90 mikrogramów na dobę
  • dzieci w wieku 6-12 lat: 120 mikrogramów/dobę
  • dorośli i dzieci powyżej 12 r. ż.: 150 mikrogramów/dobę
  • kobiety w ciąży i karmiące: 250 mikrogramów/dobę

Organizm nie ma możliwości syntetyzowania jodu, stąd całkowite na niego zapotrzebowanie musi być dostarczone z dietą. Naturalnym źródłem jodu jest gleba i woda morska. Zawartość jodu w pokarmach zależy od zawartości jodu w ziemi uprawnej oraz wodach gruntowych. Najwartościowsze źródła pokarmowe jodu to:

  • ryby morskie
  • owoce morza
  • algi (chlorella i spirulina)
  • surowe warzywa
  • mleko i jego przetwory
  • jajka
  • wody mineralne
  • ryż brązowy

Surowy kalafior, brukselka, brzoskwinie, gruszki i szpinak ograniczają wchłanianie jodu z układu pokarmowego.

Jod - produkty spożywcze z jodem

Wchłonięty w przewodzie pokarmowym jod wraz z krwią trafia do tarczycy. Jego stężenie w surowicy to 10 mikrogramów/litr. W tarczycy jod skumulowany jest w postaci hormonów i jodowanych tyrozyn w ilości 8-10 g oraz w postaci stabilnego pierwiastka w stężeniach 10-20 mg. Jod zużywany jest do syntezy tyroksyny, której dobowa synteza to ok. 80-90 mikrogramów (z czego jod stanowi 65%). Natomiast dobowa synteza trójjodotyroniny to 32 mikrogramy (w tym 58% masy cząsteczkowej to jod). Przy podaży jodu poniżej 100 mikrogramów dochodzi do zwiększonego wychwytu jodu przez tarczycę oraz do ograniczenia jego wydalania z moczem. Taki mechanizm regulacyjny ma na celu oszczędność ustrojowej puli jodu. Zapasy tarczycowe wystarczają na kilka tygodni. Jednak gdy niskie spożycie jodu wydłuża się w czasie, dochodzi do poważnych konsekwencji.

Niedobór  jodu - objawy

Niedobór  jodu prowadzi do szeregu poważnych konsekwencji zdrowotnych. Najistotniejsze z nich to:

1. wole i niedoczynność tarczycy:

  • sucha skóra i wypadanie włosów
  • wzrost masy ciała
  • obrzęki
  • skłonność do depresji
  • anemia
  • zaburzenia trawienia
  • senność
  • stałe odczuwanie zimna
  • zwolnienie akcji serca
  • zmniejszenie libido

2. przewlekłe zmęczenie
3. upośledzenie funkcji psychicznych
4. zaburzenia cyklu miesięcznego u kobiet
5. zaburzenia płodności
6. wzrost częstości zachowania na raka pęcherzykowego tarczycy oraz raka piersi
7. chroniczne bóle głowy
8. zaburzenia ciąży i rozwoju płodu:

  • poronienia
  • martwica płodu
  • wzrost śmiertelności okołoporodowej
  • wady wrodzone: głuchota, kretynizm, niedorozwój umysłowy

9. upośledzenie rozwoju umysłowego i fizycznego u dzieci i młodzieży

Ocena stopni niedoboru jodu

Precyzyjna ocena ustrojowej puli jodu obejmuje:

  • oszacowanie wydalania jodu z moczem w porannej próbce moczu, co odzwierciedla podaż jodu z kilku ostatnich dni
  • ocena poziomu TSH, czyli hormonu tyreotropowego we krwi odzwierciedlająca podaż jodu na przestrzeni kilku tygodni
  • obecność wola wyczuwalnego palpacyjnie lub widocznego makroskopowo pozwalająca oszacować kilkuletnie niedobory jodu

W celu zapobieżenia niedoborom jodu, od lat wdrażana jest profilaktyka jodowa. Do niedawna polegała ona na powszechnym jodowaniu soli. Jednak w obliczu najnowszych zaleceń Światowej Organizacji Zdrowia, ograniczających spożycie soli do 5g dziennie, istnieje konieczność zmodyfikowania systemu profilaktyki jodowej.  Obecnie doskonałym sposobem jest jodowanie wody mineralnej, odżywek dla niemowląt  oraz mleka.

Nadmiar jodu w organizmie

Podwyższone stężenia jodu w organizmie zdarzają się rzadko. Najczęściej są efektem leczenia niedoczynności tarczycy preparatami z jodem. Nadmiar jodu objawia się:

  • ślinotokiem
  • podrażnieniem błon śluzowych i owrzodzeniami
  • zaburzeniami czynności przewodu pokarmowego
  • metalicznym posmakiem w ustach
  • biegunką i wymiotami
  • zaburzeniami oddychania
  • niepokojem
  • przyspieszoną akcją serca
  • spuchnięciem języka

Takie zauważalne objawy pojawiają się po 10-20 - krotnym przekroczeniu fizjologicznego stężenia jodu.